BLOG 5 Waarom zijn we kuddedieren?

Ik vind de winter altijd bijzonder. De reeën die vrijwel het hele jaar solitair leven verzamelen zich. Op de uitgestrekte velden in Tsjechië, naast onze retraiteplek zie ik ze in grote aantallen van wel twintig tot vijftig bij elkaar lopen. Als het gesneeuwd heeft zijn ze helemaal goed zichtbaar. Ik geniet altijd enorm van deze machtig mooie dieren. 

Hoe dichter ik bij de natuur leef, hoe meer dingen mij opvallen. Zo gaan de reeën in groepen (die reeënsprongen heten) op zoek naar voedselrijke plekken. Een ervaren vrouwtje met jonge reegeiten heeft de leiding over een verzameling andere vrouwtjes met jongen. De smalreeën, de al meer zelfstandige jonge dieren maken ook deel uit van zo’n reeënsprong en zo ontstaat er een soort familie. Meestal voegen er ook een aantal reebokken zich bij de groep. Nadat het testosteron van de bronsttijd gezakt is lukt het ze weer om andere reebokken te tolereren. De mannetjes zijn ‘s winters moeilijker te onderscheiden van de vrouwtjes omdat ze hun gewei afgeworpen hebben en de groei van een nieuwe begint. 

Het lukt de leidster niet altijd om een sprong bij elkaar te houden. Dat ze elkaar in de winter op zoeken is puur om energie te sparen en vanwege de grotere veiligheid die een groep biedt. In het voorjaar gaan ze uit elkaar en ieder weer hun eigen weg.

En ja hoe zit dat nu met mensen? In de, op het oog steeds individualistisch wordende samenleving valt het mij op dat mensen steeds vaker grote evenementen aangrijpen om samen te komen. Festivals, concerten, sportwedstrijden lijken steeds grotere ‘happenings’ te worden. Verenigd het mensen? Hebben we zoveel behoefte aan verbroedering en sisterhood, het gevoel van saamhorigheid, het ontmoeten van gelijkgestemden? Verbinding lijkt booming en ook big business. 

Zo’n dertig jaar geleden hadden veel mensen meer familiebinding, -tradities en gewoontes. Ik herinner me de zondagse bezoekjes aan mijn opa’s en oma’s. En bij klasgenootjes was het niet veel anders als er werd verteld over het weekend. Het hoorde erbij.

Nu lijkt dit anders bij veel mensen. Dynamieken in gezinnen zijn veranderd. Ouders, opa’s en oma’s zijn mobieler geworden en tot op hogere leeftijd vaak vitaler en zelfstandig. 

Mede door onze drukke levens vol werk en het grote aanbod van sport en ontspanning hebben we de prioriteit verlegd. In plaats van vaste verplicht-voelende familiebezoekjes zoeken we onze groep ook buiten onze families. We ontmoeten mensen met dezelfde hobby’s, interesses, dezelfde leefstijl. Door de komst van internet is er een hele wereld bijgekomen, waarin je kunt vinden wat je leuk lijkt en waarin je kunt afspreken met wie je wil. We zoeken mensen waarbij we ons thuis voelen en die meer overeenkomsten met ons hebben dan alleen onze bloedband.  

Naast de behoefte om ons te begeven in groepen hebben we ook de drang om ons als individu te onderscheiden. Denk maar eens na over je kleding, je kapsel, auto of de inrichting van je huis. Je wilt niet alles exact als je buurman, collega’s, je zus of vriend. Je wilt je op een bepaalde manier onderscheiden. 

We hebben vaak een fascinatie voor mensen die een beetje origineel, out-of-the-box en onconventioneel zijn. 

En toch zit half Nederland straks toch weer gewoontegetrouw met kerstmis in een kersttrui te gourmetten. Als je ervan houdt, geen enkel probleem. Maar waar komt het vandaan? Waarom hangen we zo aan de tradities en het groepsgebeuren? En hoe blijven we trouw als individu aan onze eigen verlangens, creativiteit en onafhankelijk denken? 

Er is een opvatting dat het voortkomt uit ons overgeleverde instinct vanuit de oertijd waarin de behoefte van mensen om ergens bij te horen, te verklaren valt omdat het de enige manier was om te overleven. Voedsel was relatief schaars en met name voor de jacht was samenwerking onontbeerlijk. Individuen die samenwerkten en de opbrengst van de jacht deelden hadden een grotere kans om te overleven.

We gaan al duizenden jaren niet meer op jacht, bestellen onze gourmetschotel bij de slager of pakken ‘m in mum van tijd uit het koelvak van de supermarkt en toch zou ons groepsgedrag voortkomen uit een ver-ver-verleden?

Ik denk dat we ook in ons huidige leven al op hele jonge leeftijd meekrijgen dat we ergens in moeten passen. Als klein kind hebben we een feilloos instinct omdat we afhankelijk zijn van onze ouders of opvoeders. Wij als mens zijn het langzaamst ontwikkelende zoogdier. We hebben, als je het met de rest van het dierenrijk vergelijkt, ontzettend lang nodig om zelfstandig en volgroeid te zijn. 

We zijn daardoor lange tijd afhankelijk van onze opvoeders die veelal hun best doen of deden maar ook niet alles konden. Misschien had jij ouders die vaak afwezig waren, weinig tijd hadden of gebukt gingen onder de spanning van een slecht huwelijk, financiële zorgen, gezondheidsproblemen of andere perikelen.

Als kind heb je nog niet het vermogen om iedere situatie in de juiste context te zien en begrijpen. Velen van ons hebben daardoor als kind vaak gedacht dat het aan hen lag, dat het hun schuld was en dat je vooral maar je best moest doen of lief moest zijn. De drang om aandacht, liefde en goedkeuring van jouw ouders en opvoeders te krijgen was zo belangrijk. Je deed er alles voor om erbij te horen. Of je nu de rebel werd, de stille, de streber, het lieverdje, je zocht op jouw manier naar veiligheid en bescherming.

En dat is eigenlijk nog steeds wat we doen. We zijn sociale dieren en willen het liefst aardig gevonden worden. Daarom zullen we vaak doen wat de groep doet of wil. Of het nu is in familie, op het werk of met een groep vrienden. We willen niet buitengesloten worden, want dat is te pijnlijk. Een onderdeel van een groep uitmaken ziet ons brein als een vorm van overleven.

Dus ja of jij je kersttrui en je gourmetstel op gaat zoeken is wellicht niet zo gek vanuit het oogpunt van groepsgedrag. Misschien ga je lekker in de luwte ergens een wandeling maken en zie je net als ik een prachtige groep reeën. 

Wat je ook doet, zorg goed voor jezelf. Vraag jezelf af, gedurende drukke feestdagen nog een beetje meer dan anders, wat je nodig hebt, als individu en binnen jouw eventuele groep. En ik gun je dat het je lukt om daar trouw aan zijn en voor te zorgen.

Veel liefs en warme winterdagen!